BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ
BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ
Haber, fikir ve düşüncelerin, çoğaltıcı araçlarla, serbestçe açıklayabilme özgürlüğüne basın özgürlüğü denir. Bilgi ve düşünceleri serbestçe toplamak, yorum ve eleştiri yaparak çoğaltmak, bunları dağıtmak da bu özgürlüğü kapsar.
Basın özgürlüğü, hükümetlerin halka karşı sorumlu olduğu demokrasiler için kritik öneme sahiptir. Özgür bir medya, iktidarın yanlışlarını yazabilen, halkın bekçisi görevi görür. Gizli saklı işleri duyurur, şeffaflığı sağlar. Aynı şey, büyük şirketler için de geçerlidir. Halka bir şeyler satan şirketlerin yanlışları da ancak özgür basın varsa kamuoyuna duyurulabilir.
Basın özgürlüğünün sınırları da vardır. İki temel konuda basın ve ifade özgürlüğü olmaz. Bunlardan biri, şiddet ve şiddeti teşvik, öteki de nefret suçudur. Yani şiddeti teşvik edemezsiniz ve bazılarına yönelik nefret oluşturacak haberler veremezsiniz.
Basın özgürlüğünün yasal güvencesi ülkelere göre değişiklik gösteren tartışmalı bir konudur. ABD Anayasası, ‘Basın özgürlüğünü kısıtlayıcı kanun çıkarılamaz.’ der. Ama başka ülkelerde farklı uygulamalar var. Türkiye Cumhuriyeti anayasasında da ‘Basın hürdür, sansür edilemez.’ diye bir madde vardır.
Türkiye’de, basın özgürlüğünü kısıtlayan veya denetleyen binlerce kanun var. Bu konuda yaklaşık 25 yıl önce yapılan bir çalışmada sınırlayıcı kanun maddelerinin sayısının 2 bin dolayında olduğunu saptandı.
Anayasa’daki basın özgürlüğü maddesi, insanları hükümet sansüründen korur. Sosyal medya platformları, özel şirkettir, kendi kurallarını koyup, sansür uygulayabilirler. Nitekim, Twitter ABD Eski Başkanı Trump’ın twitlerini sansürledi.
Teknik olarak, sansür varsa tabii ki basın özgürlüğünden söz edemeyiz. Ancak tartışılmayacak bazı şeyler de vardır. Şiddeti teşvik ve nefret suçu içeren ifadeler kullanıp, sosyal medyada yayarsanız hakaret ve ahlaksızlık sınırlarını zorlarsanız, bu basın özgürlüğüne girmez. Sosyal medya kuruluşları, Amerikan yasalarına göre çalışıyorlar ve kendi ilkelerini kendileri koyuyorlar.
Terör haberleri ile terör suçu işlenmesi de çok tartışılır. İngiltere, IRA Terör Örgütü ile barış sağlanmadan önce, bu örgütün temsilcilerinin medyada haber yapılmasını terör suçu sayıyordu. Türkiye’de de benzer bir hassasiyet var ve terör konusunda özel yasalara sahip. Gazetecilerin, terörle ilgili yazdıkları çoğu kez ‘Teröre yardım.’ diye niteleniyor. Bu yüzden de terörle ilişkili haberleri yazan gazeteciler sık sık suçlanıyor.
İlke olarak, eline silah almamış, ‘terör’ ve ‘şiddeti’ savunmamış, ‘Nefret suçu işlememiş’ bir gazeteciyi, ‘terörist’ olarak suçlamak ‘orantısız ceza’ olabilir.
Bildiğiniz gibi Julian Assange, Wikileaks adlı internet sitesinin kurucu editörüydü. Wikileaks, Küba’daki Amerikan Üssü Guantanamo’da esirlere yapılan işkenceleri, Kenya’da yargısız infazları, Afganistan ve Irak’taki sivillerin öldürülmesine ilişkin belgeleri yayınladı. Amerikan hükümetini çok kızdıran bu belgeler, bir Amerikan askeri olan Manning tarafından sızdırılmıştı. Nitekim Manning yakalandı ve 35 yıl hapse mahkum edildi. Wikileaks sızdırınca, New York Times, Guardian gibi dünyanın belli başlı gazeteleri, bu haberleri sayfa sayfa yayınladı ve bu işten zarar görmedi. Ama Amerikan hükümeti, Assange’ı karalayıp, yargılamak için işin peşini hiç bırakmadı. Çünkü belgeyi sızdıran Assange değil, Assange kendisine gelen belgeyi yayınlayan bir editör. O yüzden zaten dünyanın tüm basın kuruluşları Assange’ın ABD’ye iade edilmemesi gerektiğini söyleyip, kampanya yürüttüler.
Doğan SATMIŞ
Gazeteci